Juveniele vogels – hoe herken je ze en wat zegt het over hun levensfase?

Wie regelmatig vogels kijkt, heeft het ongetwijfeld wel eens gehoord of gezegd: “Dat is een juveniel.” Maar wat betekent dat eigenlijk precies? In dit artikel leggen we uit wat een juveniele vogel is, hoe je ze kunt herkennen, en hoe lang een vogel eigenlijk ‘juveniel’ blijft.

Juveniele Bosuil

Roodborsten zijn in juveniel kleed gevlekt en hebben geen oranje borst

Wat betekent 'juveniel'?

Het woord juveniel komt uit het Latijn en betekent 'jeugdig' of 'jong'. In de vogelwereld gebruiken we het om een vogel aan te duiden die pas uitgevlogen is en nog niet volwassen is. Een juveniel is dus geen kuiken meer, maar ook nog geen volwassen vogel. Het is een tussenfase, vergelijkbaar met de puberteit bij mensen zou je kunnen zeggen. Al loopt het soms een beetje door elkaar, in dit artikel lees je er meer over.

Grote Bonte Specht juveniel

Juveniele vogels zijn vaak zelfstandig – ze kunnen vliegen en zelf voedsel zoeken – maar zijn nog niet geslachtsrijp en missen meestal het volwassen verenkleed. In veel vogelgidsen wordt de term ook gebruikt om aan te geven dat een waargenomen vogel een jong exemplaar is van een bepaalde soort.

Juveniele Hop in het nest op het punt van uitvliegen

Hoe herken je een juveniele vogel?

Juveniele vogels zijn soms lastig te herkennen, maar er zijn een aantal typische kenmerken waarop je kunt letten:

1. Verenkleed

Het verenkleed van juvenielen verschilt meestal behoorlijk van dat van volwassen vogels. Vaak zijn de kleuren valer, bruiner of gestreepter. Bij veel zangvogels hebben juvenielen bijvoorbeeld een gevlekt of geschubd borstpatroon dat verdwijnt bij de rui naar volwassen veren. Denk aan een juveniele Merel, die nog een bruine borst heeft in plaats van de diepzwarte (mannetje) of egaal bruine (vrouwtje) kleur.

Juveniele Merels zijn niet altijd schuw

Bij roofvogels en uilen is het verschil vaak ook goed te zien, maar ook bij Houtduiven zie je het. Die hebben geen witte vlek in de nek. Roofvogels als Sperwer en Havik zien er ook anders uit. Het verenkleed is meer gevlekt dan gestreept.

Juveniele Houtduiven hebben nog geen witte vlek in de nek

Juveniele Havik op het nestSperwer juvenielen hebben meer vlekken dan strepen zoals de ouders

2. Gedrag

Juveniele vogels zijn vaak wat onhandiger in hun bewegingen. Ze bedelen soms nog om voedsel, met snaveltrillingen of roepjes, zelfs als ze al zelfstandig kunnen eten. Sommige juvenielen volgen hun ouders nog een tijdje op de voet. Zoals Grote Bonte Spechten bijvoorbeeld.

Juveniele Grote Bonte Spechten (rood petje) worden na het uitvliegen nog gevoerd door de ouders

3. Snavel, poten en ogen

Snavels en poten kunnen een andere kleur hebben dan bij volwassen vogels. Ook oogkleur is soms een aanwijzing: bij sommige soorten verandert de iris van kleur naarmate de vogel ouder wordt (bijvoorbeeld van bruin naar geel bij de Havik).
Juveniele Lepelaars hebben een roze snavel

Jonge Haviken zijn bruiner en hebben een ander vlekken patroon

4. Geluid

Sommige juvenielen maken een ander geluid dan volwassen vogels. Bedelroepjes of nog niet helemaal ‘volwassen’ zang zijn soms te horen bij jonge zangvogels.

Bedelende juveniele Zanglijsters vind je vaak op geluid

Hoe lang blijft een vogel juveniel?

De duur van de juveniele fase verschilt per soort. Grofweg kun je het opdelen in twee aspecten:

• Verklaring vanuit verenkleed: Bij veel soorten verdwijnt het juveniele verenkleed binnen enkele maanden, vaak bij de eerste ruiperiode die plaatsvindt in de nazomer of herfst. Daarna spreken we van een ‘eerste winterkleed’ of ‘eerste zomerkleed’, afhankelijk van de timing.

• Biologische volwassenheid: Pas als een vogel geslachtsrijp is (en dus kan voortplanten), spreken we van een volwassen individu. Bij sommige kleine zangvogels is dat al na een paar maanden het geval, terwijl grotere vogels zoals roofvogels of meeuwen er jaren over doen voordat ze geslachtsrijp zijn. Zo kan een Grote Mantelmeeuw er wel vier jaar over doen voordat hij volledig volwassen is.

In de praktijk wordt de term ‘juveniel’ meestal gebruikt tot het einde van het eerste kalenderjaar, of tot het eerste verenkleedwissel is voltooid. Daarna spreek je over subadult, dat is de fase tussen juveniel en volwassen. Dat wordt alleen gebruikt bij vogels die nog niet volwassen zijn na een jaar.

Eerstejaars Aalscholver

Waarom is het herkennen van juvenielen belangrijk?

Het herkennen van juveniele vogels is belangrijk voor vogelaars, maar ook voor wetenschappers. Het helpt bij het inschatten van broedsucces, populatieopbouw en migratiegedrag. Als je in augustus veel juveniele boerenzwaluwen ziet, weet je dat er in dat jaar succesvol is gebroed. En voor ringonderzoekers is het onderscheiden van leeftijdsklassen essentieel om populatiegegevens goed te kunnen analyseren.

Juveniele Bonte Vliegenvanger

Groene Specht juveniel

Slotgedachte

Juveniele vogels zijn fascinerend om te observeren. Ze vertellen het verhaal van een nieuw leven, van groei en ontwikkeling. Door goed te letten op hun verenkleed, gedrag en geluiden, ontwikkel je als vogelaar een scherper oog – en word je als het ware zelf ook een beetje een ‘volwassener’ vogelaar. Dus de volgende keer dat je een onhandige, vale vogel ziet met bedelroepjes? Grote kans dat je naar een juveniel kijkt. En dat is altijd een goed teken: er is weer een nieuwe generatie op komst.

Wil je leren hoe je juveniele vogels herkent in het veld? Tijdens mijn excursies en online cursussen besteden we hier uitgebreid aandacht aan. 🪶

Juveniele Slechtvalken van de Onze Lieve Vrouwe toren in Amersfoort