Vogels en de hitte – hoe overleven ze een warme zomerdag?

Op een zinderend hete zomerdag zie je ze soms ineens: vogels die met hun vleugels een beetje van hun lijf afstaan, wijd gespreid op het gras of op een zandpad zitten, bek open, en licht hijgend. Ze lijken misschien even versuft of ziek, maar dit gedrag is een slimme manier om met de hitte om te gaan. Want ook vogels hebben het warm, en net als wij moeten ze maatregelen nemen om niet oververhit te raken.

Zwarte Kraai met open bek

Waarom zitten vogels met hun bek open en vleugels gespreid?

Wat je ziet is een vorm van warmteregulatie. Vogels hebben geen zweetklieren zoals mensen. Ze kunnen hun overtollige warmte dus niet kwijt door te zweten. In plaats daarvan gebruiken ze andere methoden om af te koelen:

• Bek open (gapen of hijgen): Dit heet gular fluttering, een soort hijgen waarbij de vogel de spieren in de keel laat trillen. Dit zorgt voor extra verdamping van vocht, wat helpt bij afkoeling.

• Vleugels spreiden: Door de vleugels van het lichaam af te houden, komt er lucht bij de relatief kale okselstreek, waar warmte goed kan ontsnappen.

• Op open plekken zitten: Een vogel die op een zonnige plek op het gras of zand gaat zitten lijkt zich bloot te stellen aan extra hitte, maar door de vleugels wijd te spreiden en stil te zitten, kan lucht langs het lichaam circuleren en verdamping bevorderen.
  
  Juveniele Koolmees met gespreide vleugels (foto: Arian Jacobs-Brouwer)

Maar er is méér aan de hand: parasietenbestrijding

Wat veel mensen niet weten, is dat dit gedrag ook helpt bij het bestrijden van parasieten zoals mijten en luizen. Door de vleugels wijd te spreiden en in de zon te zitten, raken de kwetsbare en moeilijk bereikbare plekken onder de veren oververhit. Parasieten houden niet van zon en droogte – vooral niet in oksels, onder de vleugels en tussen de rugveren. Het is een natuurlijke manier om ze te verjagen.

Deze houding, soms "zonnebaden" genoemd, is dus een combinatie van:

• Warmteregulatie

• Parasietenbestrijding

• Verzorging van het verenkleed

Het gedrag kan ook voorafgaan aan of gevolgd worden door een zandbad, waarbij vogels stof tussen hun veren werken om parasieten verder te verdrijven. Zoals bijvoorbeeld de juveniele Koolmees op de foto's.

Jonge Koolmees neemt een zonnebad (foto: Arian Jacobs-Brouwer)

Soorten waarbij dit gedrag vaak te zien is

• Zangvogels zoals Merels, Spreeuwen en Mussen zitten regelmatig met gespreide vleugels op het gras of een tegel.

• Houtduiven en Turkse Tortels nemen graag uitgebreide zonnebaden.

• Roofvogels zoals Buizerds of Wespendieven spreiden soms hun vleugels op een tak of paal, ook deels om parasieten uit hun veren te verjagen.

Andere strategieën om hitte te weerstaan

Naast zonnebaden gebruiken vogels nog meer slimme trucs:

1. Schaduw opzoeken: Tijdens het heetste deel van de dag zijn vogels vaak minder actief en verschuilen zich in het struikgewas.

2. Zandbaden of stofbaden: Dit werkt verkoelend én verdrijft parasieten.

3. Actief zijn bij zonsopgang en zonsondergang: Dan is het koeler en zijn er meer insecten.

4. Water gebruiken: Drinken en badderen helpt bij afkoeling en verenkleedonderhoud.

5. Verharen: Tijdens de rui komen nieuwe veren die beter isoleren en ventileren.

Wat kun jij doen om vogels te helpen bij hitte?

• Zet een ondiepe schaal water neer om te drinken en badderen.

• Zorg voor schaduwrijke plekjes met struiken of wat losse takken.

• Laat een stuk zandgrond of open pad vrij voor stofbaden.

• Kijk met aandacht: een vogel die ‘vreemd’ gedrag vertoont is meestal bezig met iets slims!

Tot slot

Wat op het eerste gezicht misschien vreemd lijkt – een vogel die in de zon zit te ‘hijgen’ met wijd uitgespreide vleugels – is in werkelijkheid een ingenieus gedragspatroon. Het helpt vogels af te koelen én hun verenkleed gezond te houden. Dus als je deze zomer zo’n vogel ziet, weet je: hij is niet gek, hij is juist vindingrijk.

Wil je meer leren over dit soort fascinerend vogelgedrag?

Ga mee met een zomerse excursie of bekijk de cursus Vogels kijken op vakantie in Europa – dan zie je dit en meer gedrag misschien wel live! 🐦☀️