De Draaihals is een opvallende en tegelijk onopvallende vogel. Deze kleine spechtachtige is geen vaste bewoner van Nederland, maar een doortrekker én in sommige jaren een broedvogel. De soort is bijzonder door het unieke gedrag: bij gevaar kronkelt de nek als een slang – een beweging die zelden voorkomt bij andere vogels.
De Draaihals (wetenschappelijke naam: Jynx torquilla) heeft een uitstekend schutkleed. De bruingrijze, fijngetekende veren maken het dier vrijwel onzichtbaar op boomschors of in een bladertapijt. Opvallend is de relatief lange, flexibele nek en de spitse snavel. In vlucht toont de vogel een golvende lijn, zoals veel spechten, maar mist de opvallende kleuren van verwanten zoals de Grote Bonte Specht.
Draaihals voert jong in nest in berk
Kenmerken op een rij:
Lengte: circa 16-17 cm
Kleur: bruingrijs met zwartbruine bandering en lichte keel
Bijzonder: slangachtige draaibeweging van de nek bij verstoring
Ze hebben een lange tong (net als andere spechten) en 2 tenen die naar voren en 2 tenen die naar achteren staan. Daarmee kunnen ze perfect tegen de boomstam zitten. In de video hieronder zie je hoe lang de tong is.
Hoewel de Draaihals tot de spechten behoort, mist deze vogel de stevige snavel en hakcapaciteiten van zijn familieleden. In plaats daarvan foerageert de Draaihals vooral op de grond of op boomstammen, waar mieren de voornaamste voedselbron vormen. Met de lange, kleverige tong worden deze mieren efficiënt uit nesten en spleten gehaald.
Een uniek gedrag treedt op bij verstoring: het dier strekt de nek, draait deze op onheilspellende wijze rond en sissende geluiden worden soms gehoord. Dit gedrag moet vijanden afschrikken – niet voor niets kreeg de Draaihals zijn naam hieraan te danken.
De roep van de Draaihals is een herkenbaar, herhaald “kwe-kwe-kwe”, een wat nasale, krakende roep die in het voorjaar het duidelijkst te horen is. In Nederland is de zang vooral in april en mei te horen, tijdens het broedseizoen van deze schaarse soort.
Draaihals, zie jij waar de staart precies stopt en de boomstam begint?
De Draaihals broedt in holen, vaak verlaten spechtennesten of nestkasten. In Nederland komt dit vooral voor in open loofbossen, boomgaarden en oude laanbeplanting met veel insectenaanbod. De voorkeur gaat uit naar gebieden met veel mieren én oude bomen.
Broedgegevens:
Broedperiode: april – juli
Draaihals met jong bij nest (foto: Tonnie van den Brom)
Aantal legsels: 1 per jaar (soms 2)
Aantal eieren: meestal 7-10, bij tweede leg meestal minder
Broedduur: circa 12-14 dagen
Nestjongperiode: ongeveer 20 dagen
In 2018 vond ik een nest van deze prachtige vogels. Daar heb ik ook filmpjes van gemaakt. Kijk snel op mijn YouTube kanaal (en als je daar toch bent abonneer je dan op mijn kanaal).
Jonge Draaihals in het nest in een eik
De Draaihals is een echte zomergast. De meeste waarnemingen in Nederland zijn van doortrekkende vogels in april-mei en augustus-september. Broedende Draaihalzen zijn zeldzaam en geconcentreerd in delen van Oost- en Zuid-Nederland, zoals de Achterhoek, Noord-Brabant en Limburg.
De soort staat als ‘Bedreigd’ op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Dit komt door het beperkte aantal broedparen (200-230 in 2023) en de afhankelijkheid van specifieke biotopen met hoge mierendichtheid.
Adulte Draaihals met poepzakje
De Draaihals overwintert in subtropisch Afrika, voornamelijk ten zuiden van de Sahara in de Sahel. Al lijkt het er op dat een deel van de populatie niet verder trekt dan het Iberisch schiereiland (Spanje en Portugal). De voorjaarstrek begint eind maart en piekt in april. De najaarstrek vindt plaats tussen augustus en september. Tijdens de trekperiode wordt de soort ook waargenomen op onverwachte plekken, zoals tuinen, op fietspaden en in de Flevopolder.
Draaihals tijdens de najaarstrek
Wat de Draaihals uniek maakt is de combinatie van spechtachtige kenmerken en slangenachtig gedrag. Daarnaast is het een vogel van tegenstellingen: geheimzinnig én opvallend, schuw én soms goed te bekijken, specht én toch geen holtehakker. De mysterieuze uitstraling en zeldzaamheid maken het waarnemen van een Draaihals tot een ervaring die veel vogelliefhebbers bijblijft.
Draaihals in het voorjaar tijdens de trek
Beste tijd: eind april tot begin mei of eind augustus tot half september (voorjaars- en najaarstrek)
Beste plekken: open loofbossen, oude boomgaarden, of natuurgebieden met veel dode bomen en mieren
Let op: schutkleur! De Draaihals is vaak pas zichtbaar als deze beweegt of roept (en dat doen ze niet vaak)
Extra tip: nestkasten ophangen in mierenvriendelijke gebieden kan helpen bij bescherming (voor natuurbeheerders)
Met mierenpoppen bij een nest
Draaihals steekt de kop uit het nest
Behoud van geschikte broedhabitats, zoals oude boomgaarden en loofbossen met dood hout, is cruciaal voor deze soort. Natuurorganisaties stimuleren plaatsing van nestkasten en kleinschalig beheer waarbij mierennesten behouden blijven. Ook wordt in natuurgebieden extra aandacht besteed aan het behoud van oude bomen als potentiële nestplaatsen.
