De Grauwe Klauwier (Lanius collurio) is een middelgrote zangvogel die in Nederland jarenlang zeldzaam was, maar de laatste decennia een indrukwekkende terugkeer maakt. Met zijn opvallende uiterlijk, bijzondere jachttechniek en avontuurlijke trekgedrag is deze soort een fascinerende verschijning in het Nederlandse landschap.
Grauwe Klauwier man (foto Rick ter Horst)
De Grauwe Klauwier is enorm toegenomen als broedvogel de laatste jaren
De Grauwe Klauwier is ongeveer 16 tot 18 cm lang. Het mannetje is direct herkenbaar aan zijn grijze kop met een opvallend zwart ‘bandietenmasker’, kastanjebruine rug en lichtroze borst. Het vrouwtje is subtieler gekleurd met een bruinige rug en een fijn geschubde onderzijde. Beide geslachten zijn jagers pur sang: vanaf een hoge uitkijkpost speuren ze naar prooien, die variëren van grote insecten tot kleine zoogdieren. Een opvallende gewoonte is het spietsen van prooien op doorns of prikkeldraad – een voorraadkast voor slechtere tijden.
Mannetje (boven) en vrouwtje (onder)
Voertijd!
Het dieet van de Grauwe Klauwier bestaat grotendeels uit grote insecten zoals kevers, bijen, hommels en vlinders. Daarnaast worden ook hagedissen, muizen en zelfs jonge vogels gegeten. De vogel jaagt vanaf een uitkijkpost, pakt de prooi met zijn scherpe snavel en gebruikt doornige takken of prikkeldraad om het voedsel vast te prikken – een gedrag dat deze soort tot een van de meest karakteristieke kleine roofzangers van Europa maakt.
De Grauwe Klauwier broedt van begin mei tot half juni, meestal in doornstruiken of dicht struikgewas op 1 tot 3 meter hoogte. Een legsel bestaat meestal uit vijf tot zes eieren. Beide ouders verzorgen de jongen, waarbij het mannetje het vrouwtje tijdens het broeden van voedsel voorziet. Het territorium wordt fel verdedigd, en de jongen verlaten het nest na een kleine twee weken, waarna ze nog enige tijd worden bijgevoerd.
De Grauwe Klauwier geeft de voorkeur aan ruige, halfopen landschappen met veel doornstruiken, afgewisseld met open plekken en jong geboomte. Denk aan heidevelden, veengebieden, schraal grasland en kleinschalig agrarisch cultuurlandschap.
Broedgebieden van de Grauwe Klauwier
In de jaren ’70 en ’80 verdween de soort bijna uit Nederland, maar dankzij gericht natuurbeheer is de populatie weer sterk toegenomen. In 2023 werd het aantal broedparen geschat op 1.250–1.550, met zwaartepunten in onder meer Drenthe, de Veluwe, Zuid-Limburg en delen van Twente en de Achterhoek.
Man Grauwe Klauwier in kenmerkende houding in een struik
De Grauwe Klauwier is een uitgesproken lange-afstandstrekker. Na het broedseizoen in Nederland (mei–juli) begint deze vogel aan een indrukwekkende reis van ruim 10.000 kilometer naar zijn overwinteringsgebieden in zuidelijk Afrika. Daarbij volgt de vogel een opmerkelijke oostelijke route om de Middellandse Zee heen. Zelfs Grauwe Klauwieren die in Spanje broeden, kiezen deze langere weg via de oostelijke oever!
Vertrek uit Nederland: eind juli tot september
Route: via Oost-Europa en het Midden-Oosten
Overwintering: met name in Kenia, Tanzania en gebieden ten zuiden van Congo
Terugkomst: meestal in mei, soms al eind april
Het mannetje arriveert doorgaans iets eerder dan het vrouwtje om een territorium veilig te stellen. Pas als het insectenaanbod voldoende is, volgt het vrouwtje.
De Grauwe Klauwier trekt vooral ’s nachts
Trekt alleen of in kleine groepjes
Overdag rusten ze uit en foerageren ze
Tijdens de najaarstrek zijn ze vaak stil en moeilijk te vinden – hun gedrag is dan gericht op het opbouwen van vetreserves. In het voorjaar zijn ze beter zichtbaar, meestal als eerste te spotten op prikkeldraad of doornstruiken, speurend naar kevers en andere grote insecten.
De keuze voor de oostelijke trekroute wordt verklaard door:
Minder risico’s onderweg (geen oversteek van woestijn of open zee)
Betere tussenstops met voldoende voedsel
Evolutionair ingebouwd gedrag – vermoedelijk een strategie die zich al duizenden jaren geleden heeft ontwikkeld
Ondanks de sterke toename is de Grauwe Klauwier nog altijd een kwetsbare soort. Ze staat op de Rode Lijst als ‘bedreigd’. De soort is afhankelijk van gevarieerd, kleinschalig landschap met een hoog insectenaanbod en doornige struiken. Door gericht natuurbeheer – zoals het terugbrengen van doornstruwelen, extensieve begrazing en minder pesticidengebruik – nemen de kansen van deze soort toe.
De comeback van de Grauwe Klauwier is dan ook een schoolvoorbeeld van succesvol natuurherstel.