De Roerdomp (Botaurus stellaris, Engels Eurasian Bittern) is een forse, bruin-gestreepte rietvogel uit de reigerfamilie. Dankzij de uitzonderlijke schutkleur verdwijnt ze letterlijk in dicht riet. Buiten de broedtijd trekken sommige exemplaren tot in Afrika, terwijl andere in Nederland overwinteren; ’s winters krijgen zij bovendien gezelschap van Oost-Europese soortgenoten. Bij strenge vorst zoeken Roerdompen ijsvrij water op en verschijnen ze vaker in open terrein of zelfs in dorpen en steden, waar ze – zeker tegen een sneeuwdek – plots opvallend kunnen zijn.
Roerdomp langs het Valleikanaal
Lengte ± 69–81 cm, spanwijdte 100–130 cm, gewicht 0,9–1,9 kg
Geel-bruine grondkleur met donkere bandering; kruin en rug contrasterend donker
Groengele dolkvormige snavel en poten; gele iris
De verticale “bitterning-houding” bij verstoring laat de tekening samenvloeien met het riet.
Vliegende Roerdomp
Familie: Reigers (Ardeidae)
Latijnse naam: Botaurus stellaris
Engelse naam: Eurasian Bittern
Rode Lijst (NL): Kwetsbaar stats.sovon.nl
Broedpopulatie NL (2024): 780 – 830 broedparen stats.sovon.nl
Geschat maximum winter (2012/13–2014/15): 500 – 1000 vogels stats.sovon.nl
Geschat maximum doortrek (2007/08–2011/12): 500 – 2000 vogels stats.sovon.nl
Ramsar 1 %-drempel: 80 individuen stats.sovon.nl
Europese populatie: 115 000 – 340 000 volwassen vogels; trend afnemend birdlife.org
IUCN-status wereldwijd: Least Concern
Tijdens de broedtijd nestelen de meeste Roerdompen in grote moerasgebieden van West- en Noord-Nederland, zoals de Oostvaardersplassen en Weerribben-Wieden. Kleinere aantallen of losse paren gebruiken veenplassen, vennen op de zandgronden en nieuw aangelegde natte natuur. stats.sovon.nl
Vanaf 1975 namen de aantallen sterk af door verdroging en verbossing, maar dankzij herstel van waterpeil, gericht rietbeheer en nieuwe natuur groeide de populatie sinds circa 1990. De Sovon-trend toont:
Sinds 1990: significante toename < 5 % per jaar (+)
Laatste 12 jaar: significante toename > 5 % per jaar (++) stats.sovon.nl
Schommelingen hangen samen met winterweer (sterfte bij strenge vorst) en waterstanden in winter en voorjaar. Europees blijft de soort gemiddeld stabiel.
Vliegende Roerdomp
Roerdompen jagen solitair langs rietranden. Het menu omvat vis, amfibieën, kleine zoogdieren, jonge vogels, kreeftachtigen en grote insecten. Ze zijn vooral in de schemer en nacht actief. Trekgeneigdheid verschilt per individu en jaar, maar over het algemeen
Van eind maart tot juli bouwt het vrouwtje een nest van riet boven ondiep water. Ze legt 4–6 eieren, broedt ± 25 dagen; de kuikens verlaten het nest na circa 2 weken en zijn op 6 weken vliegvlug. Mannetjes kunnen meerdere vrouwtjes tegelijk hebben. Nest- en broedsucces zijn sterk afhankelijk van stabiel hoog waterpeil en voldoende oud riet.
Geluid: de lage hoemp draagt bij windstilte tot > 3 km.
Vlucht: bruine reiger met zware, trage vleugelslag
Botaurus stellaris stellaris – broedt in Europa en Azië; enige vorm in Nederland.
Botaurus stellaris capensis – endemisch in zuidelijk Afrika, ernstig bedreigd.
Behoud en uitbreiding van grote, natte rietvelden met stabiele waterstanden zijn cruciaal. Maatregelen: gefaseerd riet maaien, hydrologisch herstel, beperking nutriëntenbelasting en rust in broedkernen. Klimaatverandering (droogte, zachte winters) kan leefgebied en voedselaanbod beïnvloeden; daarom blijft intensieve monitoring via Sovon en Natura 2000-beheer essentieel.
Het “hoempen” ontstaat doordat lucht uit de slokdarm wordt geperst; het geluid is kilometers ver te horen.
In strenge winters verschijnen Roerdompen soms in stadsparken, waar vissen in de vijvers een makkelijke prooi vormen.
Bij bitterning beweegt de vogel mee met wuivend riet om onzichtbaar te blijven.
Bitterning is de Engelse term voor de karakteristieke camouflage-houding die een Roerdomp (en andere roerdompen) aanneemt zodra gevaar wordt vermoed of wanneer de vogel simpelweg onopgemerkt wil blijven in het riet. De houding omvat drie opvallende elementen:
Snavel recht omhoog – de vogel richt de dolkvormige snavel verticaal naar de hemel;
Hals en lichaam gestrekt – de nek wordt uitgerekt tot één smalle kolom;
Samenvloeiend verenkleed – de donker-licht gestreepte tekening loopt nu exact in de lengterichting, waardoor de contouren versmelten met de opgaande rietstengels.
Vaak wiegt de Roerdomp langzaam mee met de wind, zodat zelfs kleine bewegingen niet verraden dat er een vogel staat. In deze “freeze-modus” kan de soort minutenlang – soms uren – vrijwel onbeweeglijk blijven. In vogelgidsen wordt de houding ook wel paalhouding of stilstandhouding genoemd. (en.wikipedia.org)
Bronnen:
Sovon - stats.sovon.nl
Vogelbescherming