Latijnse naam: Alauda arvensis
Engelse naam: Eurasian Skylark
De Veldleeuwerik is een van de meest iconische vogels van open landschappen. Deze soort valt vooral op door de prachtige, langdurige zangvlucht: vaak onzichtbaar hoog in de lucht zingt de Veldleeuwerik onafgebroken zijn gevarieerde melodieën, soms wel tien minuten achter elkaar. Tijdens de balts stijgt de vogel spiraalsgewijs op en zweeft hij zingend in de lucht, om daarna met gesloten vleugels weer naar de grond te duiken. Buiten de broedtijd leven Veldleeuweriken vaak in losse groepen die foerageren op akkers en weilanden.
De Veldleeuwerik is een vrij onopvallende, bruin gestreepte zangvogel met een licht gestreepte borst en buik. Opvallend is de korte kuif op de kruin, die vaak overeind gezet wordt als de vogel op de grond loopt. In vlucht vallen de brede, afgeronde vleugels en de witte randen aan staart en vleugels op.
Het meest kenmerkend is de hoge, trillerige zangvlucht, vaak te horen boven heidevelden, akkers en velden. Op de grond is de vogel lastig te zien door de goede schutkleur. Verwar de Veldleeuwerik niet met de Boomleeuwerik: deze laatste heeft een kortere staart, mist de lange zangvlucht en zingt meestal vanuit een boomtop of vliegt meer rondjes dan de Veldleeuwerik doet.
De Veldleeuweriken zetten ook vaak hun kuifje op. Dan kun je ze verwarren met de Kuifleeuwerik. Die is alleen (helaas) uitgestorven in Nederland, dus die zul je niet snel tegenkomen. Al kan het altijd. Let dus ook op de andere kenmerken. Maar je kunt er in Nederland van uitgaan dat het een Veldleeuwerik is.
Bruin gestreept verenkleed
Korte, vaak opgerichte kuif
Brede, afgeronde vleugels
Witte staartzijden zichtbaar in vlucht
Lange, melodieuze zangvlucht
De Veldleeuwerik is vooral te vinden in open agrarische landschappen, zoals akkers, extensief beheerde weilanden, heidevelden en duingraslanden. In Nederland komt de soort nog verspreid voor, met hogere dichtheden op de zandgronden, in de duinen en in kleinschalig boerenland. Het aantal is de laatste decennia dramatisch gedaald door intensivering van de landbouw en verlies van geschikt broedhabitat.
Van oudsher een zeer algemene soort in vrijwel heel Nederland. Rond 1975 was de Veldleeuwerik een van de talrijkste broedvogels, aanwezig in maar liefst 98% van alle atlasblokken. Tegenwoordig is de soort sterk afgenomen, vooral in graslandgebieden. In akkerland is de achteruitgang iets minder sterk, maar ook daar is de dichtheid fors lager. Op heidevelden weet de Veldleeuwerik zich nog redelijk te handhaven, vooral in licht vergraste terreinen, zoals de Edese Heide.
De Nederlandse populatie is sinds 1970 met ruim 95% afgenomen en de Veldleeuwerik geldt als een soort in de gevarenzone. De afname lijkt inmiddels gestopt en de populatie lijkt zelfs iets toe te nemen. Volgens de meest recente cijfers van Sovon broeden er tussen de 34.000 en 44.000 paren in Nederland. In Europa is de soort nog wijdverspreid, maar ook hier zet de daling door.
De Veldleeuwerik foerageert op de grond op insecten (vooral in voorjaar en zomer) en zaden (met name in najaar en winter). Buiten de broedtijd zijn ze vaak in kleine groepjes actief op akkers en velden.
De Veldleeuwerik broedt laag op de grond, goed verstopt tussen gras of gewas. Het nest bestaat uit een eenvoudig kuiltje bekleed met droog gras. Een vrouwtje kan 2 tot 3 broedsels per seizoen grootbrengen. De legsels bestaan meestal uit 3 tot 5 eieren.
Een deel van de Nederlandse broedvogels trekt in de herfst naar Zuidwest-Europa, terwijl een ander deel overwintert in Nederland. Vooral Scandinavische Veldleeuweriken duiken in trek- en wintertijd op in ons land. De najaarstrek bereikt in oktober een piek, waarbij op uitzonderlijke dagen duizenden vogels de trektelposten passeren — recordaantallen die tegenwoordig zeldzaam worden door de algehele afname. Half november is de hoofdmoot van de trek voorbij, al kan zware sneeuwval in de winter voor nieuwe verplaatsingen zorgen. Het aantal overwinteraars varieert per jaar door weersomstandigheden én het verborgen gedrag. De noordwaartse voorjaarstrek kan in zachte winters al eind januari starten, maar in koude winters vaak pas na stevige dooi. Eind maart is de voorjaarstrek zo goed als afgelopen.
Het voortbestaan van de Veldleeuwerik hangt samen met een natuurvriendelijker agrarisch landschap. Akkerrandenbeheer, extensieve begrazing en later maaien zijn gunstig voor de soort. Europese en nationale programma’s proberen de leefomstandigheden te verbeteren, maar herstel verloopt traag.
De zang van de Veldleeuwerik inspireerde vele dichters en componisten, waaronder het beroemde werk The Lark Ascending van Ralph Vaughan Williams.