Zwarte Ooievaar – Ciconia nigra
Kenmerken, leefgebied en gedrag
De Zwarte Ooievaar is een schuwe en zeldzame doortrekker in Nederland. In tegenstelling tot de 'gewone' Ooievaar mijdt deze soort menselijke bebouwing en leeft voornamelijk in oude, uitgestrekte bossen met waterpartijen. Zwarte Ooievaars zijn solitair en worden het vaakst gezien tijdens de voorjaars- en najaarstrek. Ze foerageren in ondiepe plassen, hoogvenen en open agrarisch gebied op vis, amfibieën, insecten en kleine dieren.
Black beauty
Uiterlijke kenmerken
Deze opvallende vogel is grotendeels zwart met een witte buik. Het zwart heeft bij zonlicht een groene en paarse metaalglans. De volwassen vogels hebben net als de Ooievaar een rode snavel en rode poten. Juveniele vogels hebben meer grijzige snavel en poten. In vlucht vallen de lange vleugels en gestrekte hals en poten op. De soort kan minutenlang zweven op thermiek, zonder met de vleugels te slaan.
De Zwarte Ooievaar is duidelijk een slag kleiner dan de 'gewone' Ooievaar.
Het zijn geweldig mooie vogels. Ik zag er een keer één in het voorjaar op het Kootwijkse Veld. Deze vogel liet zich heel goed bekijken. Zie dit filmpje op YouTube (opent in nieuw tabblad).
Prachtig glanzend verenkleed
Kenmerken op een rij
Lengte: 95–100 cm
Spanwijdte: 144–155 cm
Kleur: Zwart met metaalglans, witte buik
Snavel en poten: Rood bij volwassen vogels
Geluid: Meestal zwijgzaam, bij het nest soms sissend of hoog roepend
Vlucht: Zwevend met gestrekte nek en poten
Leefgebied en verspreiding in Nederland
De Zwarte Ooievaar broedt niet in Nederland, maar is een zeldzame doortrekker. Jaarlijks worden in het voor- en najaar vogels waargenomen, vaak in mei en van juli tot oktober, met een piek in augustus. Zwarte Ooievaars worden overal in Nederland gezien, maar vooral op hogere gronden, aan de kust en in rustige natuurgebieden. In zachte zomers blijven sommige vogels wat langer hangen, vooral in hoogveengebieden of open agrarisch landschap.
Meldingen van Zwarte Ooievaars tijdens de doortrek in augustus en september
Aantalsontwikkeling en trend in Nederland en Europa
Aantal broedparen in Nederland: 0 (in 2023)Zwarte Ooievaar
Doortrekkers: 1–100 (gemiddeld in 2007/08–2011/12)Zwarte Ooievaar
Overwinteraars: maximaal 1–3 exemplaren (geschat 2012/13–2014/15)
Er zijn nog onvoldoende gegevens om een duidelijke trend in Nederland te bepalen, maar het aantal doortrekkers lijkt toe te nemen. In Europa broeden naar schatting 9.800–13.900 paren, vooral in uitgestrekte bosgebieden van Oost-Europa tot diep in Rusland. Ook in Duitsland, België, Frankrijk en het Iberisch Schiereiland is de soort een broedvogel.
Zwarte Ooievaar in nest in boom
Gedrag en voeding
De Zwarte Ooievaar eet voornamelijk vis en amfibieën, maar ook waterinsecten, kleine zoogdieren en jonge vogels. Ze foerageren traag, stappend door ondiep water. De soort is teruggetrokken van aard en vermijdt menselijke activiteit.
Broeden
De Zwarte Ooievaar is geen broedvogel in Nederland. In de buurlanden is de soort aan een opmars bezig:
In de Belgische Ardennen broeden inmiddels tientallen paren
In Duitsland komt de soort voor tot vlak bij de oostgrens van Nederland.
Ook in delen van Frankrijk en Luxemburg broedt de soort.
De nesten bevinden zich hoog in oude bomen in rustige bossen, vaak in de buurt van voedselrijk water.
Zwarte Ooievaar op het nest
Herkenning in het veld
Een Zwarte Ooievaar is te herkennen aan de contrasterende zwarte bovenkant en witte onderzijde, de metaalglans in het verenkleed, en de rode snavel en poten bij volwassen vogels. In vlucht onderscheidt de soort zich door de gestrekte hals en poten, een kenmerk dat je niet ziet bij een Aalscholver (nek ingetrokken) of Kraanvogel (grijs en langer lijf). Ze lijken uiteraard het meest op de 'gewone' Ooievaar, maar zijn een stukje kleiner en de kleuren lijken andersom. Dus waar de Zwarte Ooievaar zwart heeft daar heeft de Ooievaar wit en andersom (niet helemaal).
Hier zie je het verschil: boven Zwarte Ooievaar, onder Ooievaar
Verschillen met vergelijkbare soorten
Ooievaar: geheel wit met zwarte vleugelpunten, meestal bij menselijke bewoning
Aalscholver: geheel zwart, kleinere spanwijdte, vliegt met ingetrokken hals
Kraanvogel: grijs, grotere postuur, andere vleugelslag en vaak luidruchtiger
Ooievaar
Kraanvogel (Foto: Rick ter Horst)
Aalscholver
Bescherming en toekomst
De Zwarte Ooievaar is in Nederland niet bedreigd, maar wordt nauwlettend gevolgd vanwege de toename van zomerwaarnemingen. Het is belangrijk om oude bossen met rust te laten en geschikte hoogveengebieden te behouden. Speciale aandacht is er voor vogels die in de broedtijd (mei–juli) langdurig in geschikt habitat worden gezien — mogelijk broeden ze in de toekomst in Nederland.
Met veel geluk zie je ze in één van de vennen in de Groote Peel of op de Strabrechtse Heide
Interessant om te weten
De beste periode om Zwarte Ooievaars te zien is augustus, met name bij oostenwind.
Goede locaties zijn onder meer De Groote Peel en hooggelegen gebieden in het oosten van Nederland.
De soort zweeft vaak als een roofvogel, zonder vleugelslag.
Tijdens de trek zie je ze meestal alleen of in kleine groepjes.
Zelf zag ik er eens 4 in het najaar in de Eempolder. Die gingen zelfs even aan land, maar vlogen al vrij snel verder. Zo zie je ze meestal: overvliegend
Wil je weten waar ze gezien zijn? Kijk dan even bij de waarnemingen op de website van waarneming.nl.