De Bonte Vliegenvanger (Ficedula hypoleuca) is een opvallende zangvogel die vooral in het voorjaar een glansrol speelt in Nederlandse loofbossen. Met zijn contrasterende verenkleed, zijn voorkeur voor nestkasten en zijn langeafstandstrek is deze soort een favoriet onder vogelaars én een indicator voor goed bosbeheer.
Het mannetje van de Bonte Vliegenvanger is goed te herkennen aan de zwarte kop en rug, de witte buik en een duidelijke witte vleugelvlek. In zomerkleed hebben mannetjes twee witte vlekjes op het voorhoofd. In Nederland zijn Bonte Vliegenvangers meestal meer bruin-beige dan zwart-wit. Het vrouwtje is sowieso minder contrastrijk: zij is bruingrijs van boven met een lichtbeige buik, maar heeft ook die kenmerkende witte vleugelvlek. Juveniele vogels zijn vaalbruin met lichte spikkels.
Lengte: ongeveer 13 cm
Spanwijdte: 21–24 cm
Gewicht: 11–15 gram
Witte vleugelvlek bij beide geslachten
Man in broedkleed zwart-wit, vrouw bruin-wit
Insecteneter, foerageert vaak vanaf uitkijkpost
De Bonte Vliegenvanger broedt bij voorkeur in oude loofbossen en gemengde bossen met voldoende holtes of nestkasten. In Nederland komt de soort vooral voor op de hoge zandgronden, zoals de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug, Drenthe en Brabant. Ook in de duinstreek komt deze soort voor, mits er voldoende geschikte broedgelegenheid is. In Zuid-Limburg is de soort zeldzaam.
Volgens Sovon broeden er in Nederland naar schatting 21.000 tot 26.000 paren. De trend is de afgelopen decennia overwegend stabiel, met regionale verschillen afhankelijk van bosbeheer en beschikbaarheid van nestgelegenheid.
De Europese populatie wordt geschat op 12,5 tot 19,4 miljoen broedparen, waarmee de soort als niet bedreigd geldt. Toch blijft monitoring belangrijk vanwege potentiële risico’s zoals ontbossing, klimaatverandering en droogte in de Sahel.
De Bonte Vliegenvanger dankt zijn naam aan zijn jachttechniek: hij vangt vliegende insecten zoals muggen, vliegen en vlinders vanuit een zitpost in korte vluchten. Ook worden rupsen, kevers en andere kleine ongewervelden op het bladerdek verzameld. In het najaar worden soms ook bessen en zachte vruchten gegeten.
Mannetje Bonte Vliegenvanger
Vanaf april keren de eerste Bonte Vliegenvangers terug uit Afrika. Het mannetje arriveert eerst en kiest een territorium, vaak rond een geschikte nestholte of nestkast. Soms lokt hij meerdere vrouwtjes – de soort is facultatief polygaam. Het vrouwtje bouwt het nest van mos, gras en haren, en legt meestal 6 tot 7 eieren. De broedduur is 13–15 dagen, waarna beide ouders de jongen voeren tot ze na 14–18 dagen uitvliegen. De meeste paren brengen één broedsel groot per seizoen.
Net uit het ei
De zang van de Bonte Vliegenvanger is een heldere, afwisselende reeks van trillers, fluittonen en imitaties van andere vogels. Vaak te horen vanaf een hoge zangpost in het bos. In vlucht is vooral het contrast tussen de zwarte bovenzijde en witte onderzijde, plus de vleugelvlek, kenmerkend. Let ook op het rusteloze gedrag bij het jagen.
Zie ook dit filmpje op YouTube (opent in nieuw tabblad).
Er worden meerdere ondersoorten onderscheiden, maar in Nederland komt vrijwel uitsluitend de nominale ondersoort Ficedula hypoleuca hypoleuca voor.
De Bonte Vliegenvanger profiteert sterk van natuurinclusief bosbeheer en het plaatsen van nestkasten. In bossen zonder natuurlijke holtes biedt een nestkast cruciale broedgelegenheid. Verlies van overwinteringshabitat in Afrika en migratieknelpunten kunnen echter risico’s vormen. Monitoring via Sovon en andere initiatieven helpt deze soort in de gaten te houden.
In goed voorziene nestkastgebieden verdedigen mannetjes soms meerdere nestplaatsen tegelijk, waarmee ze meerdere vrouwtjes proberen te verleiden.
De soort wordt vaak gebruikt in wetenschappelijk onderzoek naar migratie, broedsucces en klimaatverandering.
